Łopata- przyjaciel żołnierza.

Każdy piechur w Armii Radzieckiej nosi ze sobą małą łopatę. Kiedy otrzymuje rozkaz zatrzymania się, natychmiast kładzie się i zaczyna kopać dziurę w ziemi obok siebie. Za trzy minuty otworzy mały wykop o głębokości 15 centymetrów, w którym może się położyć, aby kule bezpiecznie gwizdały nad jego głową. Ziemia, którą wykopał, tworzy osłonę z przodu i po bokach, tworząc dodatkowe schronienie. (..)

W. Suworow „Specnaz”

Saperka, saperki, saperką, …to słowo i jego odmiany zna każdy. Ta tzw. „saperka” to tylko potoczna nazwa łopatki piechoty. W Armii radzieckiej oficjalnie nazywa się MPŁ-50 (z rosj. МПЛ-50, малая пехотная лопата-50) – mała łopata piechoty.

Wynalazł i opatentował ją w roku 1869 duński oficer Mads Linnemann [1]. Austriacy jako jedni z pierwszych wprowadzili na swoje wyposażenie małą łopatę piechoty w 1870 r., Niemcy wprowadzili łopatę w 1874 r, a Imperium Rosyjskie w 1878 r.[2]

Radziecką łopatkę piechoty jaką znają wszyscy interesujący się odtwórstwem historycznym Armii Radzieckiej jest model z roku 1942. Prosty i tani w produkcji wyrób, wydawany każdemu żołnierzowi i sierżantowi Armii Czerwonej. W latach 1941–1942 za utratę łopatki karano w taki sam sposób, jak za utratę broni .[3] W Armii Radzieckiej łopatkę także dostawał każdy piechur, zwiadowca, spadochroniarz.

W powojennych radzieckich wojskach desantowych wykorzystywano dwa typy łopatek piechoty: ogółnowojskową MPŁ-50 i łopatkę składaną wz.1973 i wz.1979.

MPŁ-50

Ogółnowojskowa łopatka piechoty wzoru 1942 powstała w okresie 2 Wojny Światowej jako oszczędnościowa wersja łopatek przedwojennych. Prosta konstrukcja składająca się z wytłoczki stalowej sztychu i drewnianego trzonka.

Rysunek radzieckiej MPŁ-50 z wymiarami.

W roku 1979 zmieniono nieznacznie warunki techniczne produkcji MPŁ-50 ale ogólny kształt i wymiary pozostały takie same. Tak jak w starszych modelach krawędzie pozostały zaostrzone by lepiej łopatką przecinać korzenie i rąbać gałęzie. Łopatka ta wraz z pokrowcem waży ok. 0,8 kg.

Radziecka mała łopatka piechoty MPŁ-50 z pokrowcem z zestawu RD-54.

Łopatka składana wz.1973.

Nie da się ukryć że inspiracją (albo wzorem do kopiowania) była przedwojenna niemiecka łopatka piechoty Klappspaten Modell 1938. Radziecki model łopatki wz.1973 złożony miał długość 52 cm, po rozłożeniu 72 cm i ważył 1.35 kg. Dlaczego wprowadzono taki model składanej łopatki dla wojsk desantowych? Nie wiadomo.

Radziecka łopatka składana wz.1973.

Łopatka składana wz.1979.

Nie jest to wersja rozwojowa łopatki składanej wz.1973, można przyjąć że to bardziej wersja oszczędnościowa lub ułatwiająca produkcję modelu wz.1973. W modelu wz. 1979 karbowany pierścień mocujący ze wz.1973 zastąpiono sześciokątna stalową tuleją. Wymiary i waga pozostały niezmienione.

Radziecka łopatka składana wz.1979.

Co ciekawe oba wzory 1973 i 1979 produkowano równolegle w „trzech choinkach” tj. Ałajewskim Zakładzie Metalurgicznym do drugiej połowy lot 80-tych.

Łopatki składane, często nazywane ŁSD (łopatka składana desantowa) lub saperką desantową wprowadzono na przełomie lat 70-tych i 80-tych do niektórych jednostek WDW i sił specjalnych. Nie były zbytnio cenione przez żołnierzy zwłaszcza za ciężar i niepewne połączenie sztychu z trzonkiem.

Zasadnicza różnica pomiędzy łopatkami składanymi wz.1973 i wz.1979. We wz.1973 tuleja mocująca sztych jest karbowana. We wz.1979 ma przekrój sześciokąta. Foto:forum.guns.ru

Porównanie łopatek wz.1973 i MPŁ-50.

Noszenie łopatki piechoty w 83 samodzielnej brygadzie desantowo-szturmowej.

W białogardzkiej 83 samodzielnej brygadzie desantowo-szturmowej używano łopatek MPŁ-50. Łopatki piechoty zasadniczo nosi się w dedykowanych dla nich pokrowcach troczonych do pasa z prawej strony z tyłu. W zestawie z plecakiem RD-54 jest także pokrowiec na łopatkę piechoty. Mieszczą w nim się zarówno MPŁ-50 jak i modele składane wz.1973 i wz.1979.

Podczas skoków spadochronowych łopatkę ( zarówno MPŁ-50, jak i łopatki składane wz.1973 i wz.1979) w pokrowcu troczy się do pasa odwróconą a koniec trzonka umieszcza w specjalnej kieszeni szelek plecaka RD-54.

Sposób troczenia łopatki podczas skoków spadochronowych. Nr 4 - łopatka.

Podczas działań na ziemi i w ruchu „dyndająca” łopatka przeszkadza i obija nogę. W wojskach desantowych „wymyślono” sposób aby było wygodniej. Łopatkę można przecież włożyć do plecaka. Ten sposób noszenia łopatki przyjął się nie tylko w podczas radzieckiej interwencji w Afganistanie w latach 1979-1989 ale także w innych radzieckich jednostkach desantowych także w białogardzkiej 83 Samodzielnej Brygadzie Desantowo-Szturmowej.

"Regulaminowy" sposób przenoszenia łopatki w pokrowcu z zestawu RD-54. Białogard 1989.

Łopatka w plecaku RD-54. Białogard 1989.

Łopatka w plecaku RD-54. Białorard 1990. Foto: rianovosti.ru

Łopatka w pokrowcu ogólnowojskowym wz.55. Białogard 1989.

Łopatka jako broń (biała?)

Od czasów Pierwszej Wojny Światowej a może nawet wcześniej, łopatka to także broń. Prosta i skuteczna broń w walce na krótkim dystansie i ciasnej przestrzeni. Czy łopatka piechoty używana do zadawania śmierci jest Bronia białą? Nie wiem.
Radzieckie instrukcje walki wręcz od lat 20-tych XX wieku pokazują jak używać łopatki jako broni. Podręcznik Armii Radzieckiej także opisują jak walczyć „saperką”, gdzie uderzać przeciwnika by zadać największe obrażenia i jak się nią bronić przed atakiem bagnetem. W programie szkolenia radzieckich jednostek ogólnowojskowych jak i specjalnych są zajęcia uczące jak walczyć łopatką, a nawet rzucać nią na odległość tak by sztych wbijał się w przeciwnika. Łopatki składane wz.1973 i wz.1979 słabo nadają się do rzutów, może dlatego nie specjalnie przyjęły się w desancie i wojskach specjalnych.
Obrona łopatką piechoty przed atakiem bagnetem. Podręcznik " Walka wręcz" 1985.

Zadawania ciosów łopatką piechoty, rysunek z radzieckiego podręcznika dla zwiadowców z lat 80-tych.

Na zakończenie jeszcze raz cytat z Suworowa:

(...) używa się tej samej łopatki do

wykopania grobu dla poległego towarzysza.

Jeśli nie ma topora w rękach, za pomocą saperki kroi bochenek chleba, gdy jest zmrożony do twardości granitu. Używa go jako wiosła, gdy pod ostrzałem wroga przecina szeroką rzekę na słupie telegraficznym.

A kiedy otrzymuje rozkaz zatrzymania się, ponownie buduje wokół siebie niezniszczalną fortecę.

Łopata jest nie tylko narzędziem do kopania ziemi: może być również używana do pomiaru.

Ma 50 centymetrów długości. Dwie długości są równe metrowi. Ostrze ma szerokość

15 centymetrów i długość 18 centymetrów. Pamiętając te dane, żołnierz może zmierzyć wszystko,

czego chce.